اشخاص اساساً بر دو قسم هستند. اشخاصی که کاری انجام می دهند، و اشخاصی که ادعا می کنند کاری انجام داده اند. تعداد اعضای گروه اول کمتر است.
ـ مارک تواین
" آیا قهرمان موفق می شود؟ شکست می خورد؟ تسلیم می شود؟"
به محض اینکه پاسخ این پرسش را بدانید، نحوه ی طراحی داستان تان را نیز می دانید، به ویژه [طراحی] پرده ی دوم هراس انگیز را که بیشتر نویسندگان با آن مشکل دارند. اگر قهرمان موفق شود، پرده ی دوم با صحنه هایی پر می شود که عزم راسخ او را به بوته ی آزمایش می گذارند و موانعی را سر راه او قرار می دهند که اینها در ادامه به موفقیت او کمک می کنند.
در ادامه اطلاع خواهید یافت که برای ایجاد و تقویت این خط سیر "موفقیت" از چه نوع موقعیت هایی استفاده کنید. این کار به شما کمک می کند تا داستان را در مسیر خود نگه دارید. همه ی رویدادها و موانع شخصیت را به سوی موفقیت پیش خواهند راند:
ـ او مهارت هایی را خواهد آموخت که برای موفق شدن باید فرا بگیرد. شاید در پرده ی دوم بدنهاد او را مجبور کند از نهری پر از مار بپرد. قهرمان نمی خواهد این کار را بکند، اما همین قدر می داند که بعداً وقتی مجبور شود از چیزی به مراتب بدتر بپرد، این کار به کمکش خواهد آمد.
ـ او شخصیت های حامی را ملاقات می کند که به او کمک می کنند موفق شود. شاید در پرده ی دوم، او مجبور شود خود را در خانه ای پنهان کند که متعلق به شخص سالخورده ای است و همین به دوستی آنها ختم شود.
ـ او به اطلاعاتی دست می یابد که برای پیروزی نیاز دارد. شاید در پرده ی دوم، او شبانگاه در کتابخانه ای گیر بیفتد و آن را به عنوان فرصتی برای انجام برخی تحقیقات به حساب آورد.
خط سیرهای دراماتیک ٥ عدد هستند. سه مورد اول خط سیرهای سنتی هستند که با ساختار سنتی سازگار هستند، و دو مورد باقیمانده با ساختار غیرسنتی سازگار هستند:
- شخصیت اصلی موفق می شود.
- شخصیت اصلی شکست می خورد.
- شخصیت اصلی از هدفش دست می کشد.
- هدف شخصیت اصلی نامعلوم است.
- خواننده هدف را تعیین می کند.
خط سیر های سنتی
خط سیرهای سنتی دراماتیک دارای شروع، میان و پایان مشخصی هستند که به آنها اجازه می دهد با ساختارهای سنتی که دارای شروع، میان و پایان مشخصی هستند سازگار شوند.
بهترین شیوه برای توضیح سه مورد نخست خط سیرهای دراماتیک در نظر گرفتن یک سریال تلویزیونی است؛ از آنجا که سریال هر هفته پخش می شود، به خط سیر دراماتیک نیرومندی نیاز دارد تا آن را یکپارچه و متمرکز نگه دارد. این خط سیر دراماتیک در سریال تلویزیونی هرگز گره گشایی نمی شود مگر اینکه سریال به پایان برسد. (در فیلم های سینمایی و رمان های سنتی، صرف نظر از اینکه شخصیت موفق شود، شکست بخورد، یا از هدف خط سیر [داستان آن فیلم یا رمان] دست بکشد، این خط سیر دراماتیک در پایان داستان گره گشایی می شود.)
برای نمونه، در سریال تلویزیونی تارک دنیا، شخصیت اصلی در زندگی دو هدف دارد: یکی این است که بفهمد چه کسی همسرش را به قتل رسانده، و دیگری بازگشت به نیروی پلیس است. پس خط سیر دراماتیک کلی این اثر آن است که ببینیم شخصیت اصلی موفق می شود به این دو هدف برسد.
این خط سیر دراماتیک در هر اپیزود نمایان می شود، خواه مستقیماً در آن اپیزود ذکر شود، خواه فقط به طور مختصر به آن پرداخته شود. او در خط داستانی هر اپیزود ممکن است موفق یا ناکام شود، اما هدف جامع وی موفقیت در یافتن قاتل همسرش و بازگشت به نیروی پلیس است.
خط سیر: شخصیت موفق می شود
در اینجا شخصیت اصلی هدف یا پرسشی دارد که باید به آن برسد یا پاسخ دهد و در انجام این کار موفق می شود. بیشتر رمان ها و فیلم ها دارای این خط سیر دراماتیک هستند، به ویژه داستان های کنش محور. در اینجا پایان های خوش فراوانند.
فیلم زندگی شگفت انگیزی است علاوه بر آنکه نمونه ی "پرسش و پاسخ ـ محور" [خط سیر دراماتیک] شخصیت اصلی موفق می شود است، به طور آشکاری داستان معمایی/کارآگاهی نیز محسوب می شود. شخصیت اصلی هدف بیرونی عمده ای ندارد که به آن دست یابد، بلکه پرسشی دارد که باید به آن پاسخ دهد: "آیا جرج بیلی از زندگی کسل کننده ای که در بدفوردفا دارد می گریزد تا زندگی ای پرماجرا و غنی را تجربه کند یا اینکه در موطن خویش به آنچه که موجب رضایت خاطرش می شود دست می یابد؟"
برخی از نمونه های خط سیر شخصیت اصلی موفق می شود
مشکل ! راه حل
معما ! راه حل
کشمکش ! صلح
خطر ! امنیت
آشفتگی ! نظم
تردید ! تصمیم
جهل ! آگاهی
پرسش ! پاسخ
دونا لی از مؤسسه ی فیلمنامه نویسی هالیوود اظهار می کند که قهرمان به واسطه ی یکی از چهار شیوه ی زیر به هدف خود نائل می آید:*
١ ـ با شجاعت: قهرمان شجاعت خویش را به کار می گیرد تا مشکلش را حل کند و به مقصود خود دست یابد. این برای درام عالی است.
٢ ـ با ابتکار: قهرمان فکر و خلاقیت خویش را به کار می گیرد تا مشکلش را حل کند. این برای داستان های معمایی عالی است.
٣ ـ با قابلیتی خاص: قهرمان قابلیت خاصی دارد یا مهارت تازه ای را فرا می گیرد. این برای ابرقهرمان ها عالی است.
٤ ـ با اسلحه ای ویژه: قهرمان اسلحه ی ویژه ای دارد که شکست بدنهاد را رقم می زند. این برای داستان های حادثه ای (اکشن) عالی است.
من می خواهم این را نیز اضافه کنم که شخصیت می تواند با از خودگذشتگی موفق شود. قهرمان قادر است برای رسیدن به هدفش هر چیزی را تحمل کند. این برای آثار ملودرام عالی است.
شخصیت ها می توانند به واسطه ی دریافت کمک و همکاری با دیگران نیز موفق شوند. گاندی یا مارتین لوتر کینگ چگونه می توانستند موفق شوند اگر کسی از آنها حمایت نمی کرد و به اهدافشان باور نداشت؟ این برای داستان های الهام بخش عالی است.
خط سیر: شخصیت شکست می خورد
در اینجا وقایع داستانی شخصیت اصلی را شکست می دهند و او نمی تواند به هدفش برسد. انگار که خود زندگی او را از پا در می آورد. او نمی تواند مفری بیابد. این شخصیت شاید ثروتمندترین زن روی زمین باشد، با این حال او هنوز نمی تواند آنچه را که واقعاً می خواهد داشته باشد. با پول نمی توان همه چیز را خرید.
برای نمونه، مرگ فروشنده یا موبی دیک را در نظر بگیرید. در مرگ فروشنده ویلی لومن نمی تواند از پس کارش برآید. او علیرغم تلاشی که می کند در زندگی ناموفق است، پس تلاش می کند در مرگ موفق باشد. او همه چیز را فدا می کند، با این حال به نتیجه ای که انتظارش را دارد نمی رسد.
آنچه که شخصیت اصلی را شکست می دهد معمولاً بدنهاد نیست، بلکه خویشتن خویش است. او بدترین دشمن خود است. شاید او تسلیم شود یا از زمانی که باید خود را برای انجام وظیفه اش آماده سازد استفاده نکند، یا اینکه کارشکنی کند و از انجام آن امتناع کند.
در اینجا نمونه های شخصیت موفق می شود، مع می شوند
راه حل ! مشکل
راه حل ! معما
صلح ! کشمکش
امنیت ! خطر
نظم ! آشفتگی
تصمیم ! تردید
آگاهی ! جهل
پاسخ ! پرسش
این شخصیت می کوشد راه حل هایی بیابد اما فقط مشکلات بیشتری را به وجود می آورد. او به صلح گرایش دارد و نسبت به آغاز ماجرا کار خود را با ایجاد کشمکش های بیشتری به پایان می رساند. کمدی های زیادی این را به کار برده اند. وقتی شخصیت اصلی را می آفرینید، [در نظر داشته باشید که] نزاع مهم ترین عنصر در این خط سیر دراماتیک است.
دونا لی اظهار می کند که قهرمان به یکی از دو طریق زیر شکست می خورد:
١ ـ به سبب اوضاع: قهرمان سزاوار دستیابی به هدف خویش است، اما در پایان به آن نمی رسد چون زندگی به این منوال است.
٢ ـ به سبب ضعف یا مشغله ی فکری: قهرمان شخصی است دوست داشتنی اما وجه تاریکی دارد که با رویدادهای پیرنگ ناسازگار است و او را به سوی تباهی پیش می راند.
دو مورد بالا بسیار پیرنگ محور هستند، پس این را اضافه می کنم که قهرمان می تواند به سبب انتخاب هایش شکست بخورد، که [این یکی] شخصیت محور است. قهرمان توانایی موفق شدن را دارد ـ [اما] صرفاً به اشتباه های خود ادامه می دهد. به نظر نمی رسد که به مقصود خویش برسد. انگار که طلسم شده است. هر تصمیمی که می گیرد کار را خراب می کند. شرایط پیرامون شخصیت اصلی باعث ناکامی او نمی شود (که این مورد پیرنگ - محور است) بلکه او با تصمیم های اشتباهی که می گیرد ناکامی خود را موجب می شود (که این مورد شخصیت - محور است).
خط سیر: شخصیت از هدف دست می کشد
در اینجا، شخصیت اصلی از هدف اصلی خود دست می کشد و شاید هدف جدیدی را انتخاب کند یا شاید هم این کار را نکند. "شخصیت اصلی یا درک می کند که اگر به هدفش دست یابد برایش آن خوشبختی را که به دنبالش است به ارمغان نخواهد آورد و شاید [رسیدن او به هدفش] باعث بدبختی دیگران شود" (لی)، یا اینکه درک می کند که به او دروغ گفته اند یا گمراهش کرده اند و دستیابی به آن هدف دیگر شایسته ی وی نیست ـ همه ی اینها دروغ یا توهمی بیش نبوده اند.
خاطرات بریجیت جونز را در نظر بگیرید ـ بریجیت می خواهد با رئیس اش ازدواج کند و هر کاری می کند تا محبت و علاقه ی او را به دست آورد. در پایان، او درک می کند که رئیسش آن قدرها هم برای او مناسب نیست (تصوری که از او داشت توهمی بیش نبود) و نمی خواهد سروسامان بگیرد (با او خوشبخت نخواهد شد).
*
خط سیرهای غیر سنتی
خط سیرهای چهارم و پنجم مواردی غیرسنتی هستند، و در بیشتر موارد، ساختار سنتی سه پرده ای را کاملاً نقض می کنند.
خط سیر: هدف شخصیت نامعلوم است
وقتی هدف شخصیت نامعلوم است، داستان خصوصیتی اثیری به خود می گیرد و آدم باید خارج از فرم روایی سنتی به داستان بنگرد. رویدادها به طور دراماتیک مشخص نشده اند اما در عوض با ریتمی طبیعی جریان دارند که تجربه ی زندگی واقعی را بازتاب می کنند. آثار آنتوان چخوف، به ویژه طغیان، در این خط سیر دراماتیک جای می گیرند.
داستانی که بدون ساختار سنتی و خط سیر دراماتیک سنتی نوشته شده، بر خلاف تصور بعضی ها، داستانی نیست که بدون طرح، تمرکز، و کوشش نوشته شده باشد. در واقع، این داستان ها نسبت به داستان های سنتی مهارت بیشتری را می طلبند که این آنها را هوشمندانه تر و تفکربرانگیزتر می سازد. خواننده یا مخاطب باید در روایت شرکت کند، جریان روایی را دنبال کند و زیرمتن را تفسیر نماید.
خط سیر: خواننده هدف را ایجاد می کند
در اینجا خواننده یا مخاطب است که باید درباره ی مسیر بعدی داستان تصمیم بگیرد. خواننده در این اثر نقش اصلی را بر عهده می گیرد و به همراه شخصیت به ایفای نقش می پردازد. این خط سیر را اغلب می توان در داستان های اینتراکتیو مثل بازی های الکترونیکی و رمان هایی یافت که می توان آنها را نوآرایی یا ساختاردهی مجدد کرد. فصل مربوط به داستان اینتراکتیو، به تفصیل به این خط سیر می پردازد.
این نوع خط سیر دراماتیک، مدت ها پیش از آغاز عصر تکنولوژی مدرن، به مدت چند قرن تجربه شده و به تنهایی گذشته ی جالب توجه و پرباری دارد.
ترکیب خط سیرهای دراماتیک
با اینکه داشتن هم زمان بیش از یک خط سیر دراماتیک ایده ی خوبی نیست، اما اگر هدف قهرمان تغییر کند، داستان می تواند چندین خط سیر دراماتیک داشته باشد. اینکه شخصیت را وابداریم از هدفش دست بکشد و بعد هدف تازه ای برگزیند و در آن موفق شود، بسیار خوب است. فیلم وال استریت را در نظر بگیرید که در آن چارلی شین از هدف خود که پول درآوردن به هر قیمتی است دست می کشد و بعد هدف او می شود نجات شرکتی که به او دستور داده بودند آن را منحل کند.
داشتن شخصیتی که موفق می شود اما در ادامه به واسطه ی اوضاع و شرایط شکست می خورد نیز خوب است. فیلم های شهر فرشتگان و کوهستان سرد را در نظر بگیرید. در هر دو نمونه، دو شخصیت اصلی در پایان به هم می رسند، اما یکی از آنها دقایقی بعد می میرد.
پس دفعه ی بعد که با خلاقیت به ایده ای می اندیشید، اطمینان حاصل کنید که اگر داستانی با پایان خوش می نویسید به این خاطر است که آن بهترین خط سیر دراماتیک برای داستان تان محسوب می شود و نه به این خاطر که فکر می کنید این کار تنها روش نوشتن یک داستان است.
پرسش هایی که هنگام انتخاب خط سیر دراماتیک باید مورد ملاحظه قرار دهید:
ـ آیا می خواهید شخصیت تان موفق شود؟
ـ آیا مدل های داستان گویی سنتی را به چالش می کشید یا چیزی را دنبال می کنید که کارا بودن آن مشخص است؟
ـ آیا خط سیرهای دراماتیک را ترکیب می کنید؟
ـ آیا تغییر خط سیر دراماتیک اصلاً چیزی به قصه می افزاید؟ به درونمایه یا زیرمتن چطور؟
ـ آیا داستانی دارید که نمی توانید تمامش کنید؟ آیا برای این اثر خط سیر دراماتیک اشتباهی به کار برده اید؟